[Καταρχάς, επιτρέψτε μου να διευκρινίσω ότι δεν βρίσκομαι σήμερα εδώ με την ιδιότητα του στελέχους του Εθνικού Κέντρο Βιβλίου, καθώς με την ποιήτρια Γιώγια Σιώκου με συνδέει μια προσωπική φιλία που είναι παλαιότερη από την απασχόλησή μου στο ΕΚΕΒΙ. Αισθάνομαι δε ευτυχής να συμμετέχω στην αποψινή εκδήλωση μαζί με τον παλιό μου πρύτανη στο ΕΜΠ, καθηγητή κ. Νίκο Μαρκάτο, και μάλιστα να έχω παρακολουθήσει μόλις πριν την απολαυστική ομιλία του.]
Η «Αρχαία μέλισσα» είναι η έβδομη ποιητική συλλογή της Γιώγιας Σιώκου, μέσα σε χρονικό διάστημα δεκαέξι ετών, που εκδίδεται επτά χρόνια μετά από το προηγούμενο βιβλίο της. Επομένως, μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι, από κάθε άποψη, πρόκειται για ώριμο έργο. Όλες οι θεματικές της ποιήτριας, όλα τα στοιχεία της ποίησής της που εμφανίστηκαν στις προηγούμενες συλλογές, συναντιούνται στο βιβλίο αυτό. Το στοιχείο ωστόσο ωριμότητας της ποιητικής της έκφρασης, είναι η απλότητα, η οικονομία και η λιτότητα, που πλησιάζει, σε ορισμένες περιπτώσεις, την πυκνότητα έκφρασης της κινέζικης ποίησης και των χαϊκού.
Αγαπημένες θεματικές της ποιήτριας, που διατρέχουν όλο σχεδόν το προηγούμενο έργο της και συναντάμε στην «Αρχαία μέλισσα», είναι:
- Θραύσματα από αρχαίες μνήμες: αναφορές στην Ιλιάδα (Αυλίδα, σ. 100), στην Οδύσσεια (Κολχίδα, σ. 20), στον Παρθενώνα (Παρθενώνας, σ. 152, Ανατολική Ζωοφόρος, σ. 128), στους αθλητές των Ολυμπιακών Αγώνων (Ο ιστιοπλόος, σ. 26), στα αρχαία μεταλλεία (Λαύριο, σ. 130), στη Βεργίνα (Αρχαία μέλισσα, το πολύ ωραίο ομότιτλο ποίημα της συλλογής, σ. 148).
- Αναφορά στο ελληνικό τοπίο, στους συνειρμούς του, στον εγγενή λυρισμό του: έχουμε ποιήματα που εμπνέονται από τη Θήρα, την Τήνο, την Ήπειρο, την Κύπρο –όχι μόνο ως φυσική πραγματικότητα. Εκεί που το στοιχείο αυτό, όμως, απογειώνεται κυριολεκτικά, είναι όταν η ποιήτρια αναφέρεται στην ιδιαίτερη πατρίδα της, την Κρήτη –τα Ανώγεια, τα Χανιά (στο ποίημα για το Μεγάλο Αρσενάλι), το Φαράγγι της Σαμαριάς, κάνοντας την ποίησή της να αγγίζει, σχεδόν, την ευφορία και τον λυρισμό των κρητικών δημοτικών τραγουδιών.
- Βουβή, στοχαστική διαμαρτυρία για το περιβάλλον, για την αλλαγή του κλίματος, για την καταστροφή του πλανήτη. Αξίζει να σημειωθεί, εδώ, ότι όπως ακριβώς και ο Γιάννης Ρίτσος στον οποίο οφείλει επιρροές, η Γιώγια Σιώκου είναι μια ποιήτρια με ενεργή πολιτική και κοινωνική συνείδηση, η οποία όμως δεν καταλήγει ποτέ να γράφει εύκολη ή προσχηματική ποίηση, εξαιτίας αυτής της ευαισθησίας. Ακούμε τα ποιήματά της να μιλούν με οδύνη για τα δάση του Αμαζονίου που υλοτομούνται, για τα ενδημικά φυτά που εξαφανίζονται, για τους πάγους που λιώνουν από την υπερθέρμανση, για την πυρηνική ρύπανση, που συμφύεται με τον πόνο για έναν ολόκληρο κόσμο που χάνεται (όπως, λ.χ. η Λίμνη Αράλη, σ. 98, που αποξηράνθηκε, αφήνοντας τα αλιευτικά να προσαράξουν στην κοίτη της). Στο επόμενο ποίημα, ο υπαινιγμός της ποιήτριας είναι δραστικός:
Στην Αρκτική
πολικές αρκούδες
προσμένοντας τη θάλασσα να παγώσει,
πλαγιάζουν νωχελικά
σε ρόδινους λόφους.
Χιονοστιβάδες
τις σκεπάζουν απαλά.
Στο λυγμό ενός κρότου.
- Κοινωνική συνείδηση/πολιτικό πρόταγμα, όπως άλλωστε σε ένα από τα πρώτα ποιήματα που την καθιέρωσαν, το Πεθαίνονται στη Γη της Επαγγελίας: οδύνη για τα παιδιά του κόσμου (Ένα σχολείο πλέει στη Λίμνη Τόνλε Σαπ, σ. 50, Ωδή στον μικρό μεταλλωρύχο, σ. 56, Ένας μαθητής του κόσμου, σ. 62), αναφορά στην Κύπρο των Γρηγόρη Αυξεντίου και Ευαγόρα Παλληκαρίδη, της Κερύνειας και της Αμμοχώστου.
- Μια «ποιητική των υλικών», με τον τρόπο, σχεδόν, που δίδαξε με το έργο του ο Ν.Γ. Πεντζίκης: σε ορισμένα ποιήματά της πρωταγωνιστούν οι υδρατμοί μεθανίου, το προπάνιο, συρματόσχοινα, θερμαστές, ελκυσμοί, ο αρχαίος γαληνίτης, ο μόλυβδος, ο αιματίτης, ο φθορίτης, ο αραγωνίτης και ο χαλκοπυρίτης, η τσικουδιά…
- Η ελάσσων φωνή των «μικρών και ασήμαντων πραγμάτων», ένας λυγμός για τον ανίκητο νόμο της φθοράς και του θανάτου (Ελαιουργείο, Μικρές αντιλόπες, Αρχιπέλαγος, Το οροπέδιο, Μ’ ένα λεμονανθό).
Υπερβαίνοντας τις άκαμπτες αυτές απαριθμήσεις, στην «Αρχαία μέλισσα» μπορεί κανείς να ανακαλύψει στιγμές ποιητικής έκφρασης απρόβλεπτης δύναμης και ελευθερίας, όπως λ.χ. στο ποίημα Ασίκικος:
Τα κοράλλια της γλώσσας μας
στα κράσπεδα συλλέγεις.
Μόνος σου στο σύμπαν
μ’ένα γλάρο.
Χορεύοντας ασίκικο.
Ωστόσο, τα ποιήματα τα οποία τείνω να προτιμώ, στην πλούσια αυτή και πολυσύνθετη (θα τολμούσα να πω: παλίμψηστη, χωρίς καθόλου να την υποτιμώ) συλλογή της, είναι τα ποιήματα στα οποία δε συμβαίνει σχεδόν τίποτα –αναμένοντας αυτό το «κάτι» να λάβει χώρα μέσα στον κόσμο του αναγνώστη, ως αντίδραση/σπασμός, μετά το τέλος του ποιήματος. Αυτή η στιγμή της σιωπής, είναι, κατά τη γνώμη μου, ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της ποιητικής τέχνης:
Το ελαιουργείο
Στο συρματόσχοινο παλιού ελαιουργείου
πάνω από το ατμοκάζανο,
στεγνώνουν ακόμα
τα ρούχα ενός εργάτη.
Και ο θερμαστής από τον ουρανό
ελέγχει τη στάθμη του νερού,
τη φλόγα,
τον ελκυσμό αρχαίας καμινάδας.
Η «Αρχαία μέλισσα» είναι ένα ρωμαλέο έργο, μια πλατιά σύλληψη που δεν φοβάται να ξανοιχτεί στο ευρύ πεδίο της «εν όλω» ανθρώπινης εμπειρίας, μέσα από την ηθική στάση, την ακεραιότητα και τη φυσική, σχεδόν, απλότητα της ποιήτριας. Επιπλέον, διαθέτει τη σημαντικότερη, κατά τη γνώμη μου, αρετή της λογοτεχνίας: να μας φέρνει σε επαφή, μέσα από την ευαισθησία του δημιουργού, με μη-φανερές όψεις των πραγμάτων. Γι’ αυτό, γι’ αυτή την προσφορά ενός παράλληλου κόσμου που την ύπαρξή του αγνοούσαμε τελείως, εμπειρικά, οφείλουμε ευγνωμοσύνη, ως αναγνώστες, στην ποιήτρια Γιώγια Σιώκου.
10 Φεβρουαρίου 2011
Σωκράτης Καμπουρόπουλος
Ειδικός Σύμβουλος ΕΚΕΒΙ
Ετικέτες ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ - ΚΡΙΤΙΚΕΣ |
